Je wilt een foto gaan maken met Rembrandtverlichting, maar je vraagt je af hoe je dat aanpakt en waar je op moet letten? In deze blog zal ik ingaan wat Rembrandtverlichting in de fotografie nu eigenlijk inhoudt, en hoe je het kunt toepassen in je portretfotografie voor het creëren van een schilderachtig fine art portret.
Hoewel Rembrandt zo’n 200 jaar voordat de fotografie werd uitgevonden met schilderen begon, is zijn invloed daarop onmiskenbaar. Met name zijn gebruik van licht en schaduw wordt door fotografen over de hele wereld toegepast, en het fotograferen met Rembrandtlicht is tot een ware kunstvorm verheven. Dat is ook niet zo gek gezien het feit dat je met een relatief eenvoudige belichtingstechniek, indrukwekkende resultaten kunt krijgen. Eigenlijk was Rembrandts werk zelf al heel fotografisch, nog ver voordat de fotografie bestond.
Fotografie is schrijven met licht
Het woord ‘fotografie’ komt oorspronkelijk uit het Grieks en betekent letterlijk “schrijven met licht”. Aangezien de foto op papier -of op ons scherm- een 2-dimensionaal vlak is, moeten we onze hersenen de illusie geven dat we kijken naar een 3-dimensionaal object dat een vorm heeft. Eén van de belangrijkste technieken die we daarvoor als fotograaf tot onze beschikking hebben is het gebruik van licht en schaduw. Ook schilders en tekenaars gebruiken deze licht- en donkertechniek om driedimensionaliteit te visualiseren in een plat vlak, en zo de illusie van vorm te creëren. Rembrandt was niet de eerste in de geschiedenis van de schilderkunst die deze techniek gebruikte (al in de Griekse oudheid werd hiermee geëxperimenteerd), maar hij heeft deze wel verder verfijnd en tot zijn handelsmerk gemaakt.
Het gebruik van Rembrandtlicht voor portretten
In de schilderijen van Rembrandt spelen de achtergrond en de omgeving vaak nauwelijks een rol. Door het krachtige lichtgebruik eisen de portretten de hoofdrol op. De omgeving is vaak eenvoudig en donker, en van ondergeschikt belang. Daarom is Rembrandtverlichting ook zo geschikt voor portretfotografie. Met relatief eenvoudige middelen creëer je een schilderachtig portret, zonder dat er een uitgebreide styling of een duur decor aan te pas hoeven te komen. Het gaat immers vooral om het licht dat je gebruikt.
Wanneer je als fotograaf aan de slag gaat met Rembrandtverlichting is het van belang dat je op zoek gaat naar de subtiele balans tussen licht en schaduw. Enkel en alleen het maken van een donkere foto en het toepassen van diepe schaduwen, maken de foto nog geen foto met Rembrandtlicht. Ook de richting en intensiteit van het licht, alsmede de hardheid- (of zachtheid) van de overgang tussen licht en schaduw, bepalen samen of het licht de schilderachtige sfeer oproept van een Rembrandtportret.
Studioflitsers of natuurlijk licht
Met flitsers heb je als fotograaf vanzelfsprekend de volledige controle over de belichting van je model. Zeker wanneer je in de studio werkt (je hebt geen andere lichtbronnen dan alleen je studioflitsers), kun je daarmee de belichting volledig controleren en afstemmen op wat je voor ogen hebt met de foto. Toch is het ook met natuurlijk licht -en met wat ervaring- mogelijk om een schilderachtig portret met Rembrandtverlichting te maken. Om de basis van Rembrandtverlichting in deze blog goed te kunnen uitleggen, richt ik mij vooral op de fotografie in de studio met studioflitsers. De basisprincipes zijn bij natuurlijk licht echter hetzelfde als bij flitslicht. Het blijft immers allebei licht, alleen uit een andere lichtbron.
Camerainstellingen
Je hoeft echt geen professionele topcamera te hebben om een schilderachtig fine art portret te maken. Wel is het handig wanneer je overweg kunt met sluitertijd, diafragma en iso-waarde. Een veel gebruikte instelling in de studio is een sluitertijd van 1/160s, diafragma f8 en een iso-waarde van 100. Verder heb je een zender nodig waarmee je de studioflitsers aanstuurt. Zelf fotografeer ik graag tethered zodat ik de beelden direct op mijn computer kan zien. Zeker bij dit type portret, waarbij de subtiele nuances in licht en schaduw zo belangrijk zijn, kan ik dit beter op het grote, gekalibreerde scherm van mijn computer beoordelen, dan achter op de camera.
Alleen Rembrandtlicht of het complete plaatje?
Wanneer je een schilderachtige fine art foto met Rembrandtlicht wilt maken, is het verstandig jezelf af te vragen of alleen het juiste lichtgebruik voldoende voor je is. Of zijn er misschien ook aangepaste kleding, styling en een decor met accessoires nodig, om het beeld te creëren dat je voor ogen hebt? Anders gezegd: wil je een schilderachtig, hedendaags portret maken met gebruik van klassieke Rembrandtverlichting, of een portret waarbij het lijkt alsof je terug bent in de 17e eeuw?
Persoonlijk ben ik het meest gecharmeerd van een hedendaags portret dat zijn schilderachtige sfeer verkrijgt doordat het Rembrandtlicht op een mooie manier is toegepast. Door gebruik te maken van de eigen (hedendaagse) kleding van de geportretteerde (uiteraard wel afgestemd op dit type portret), blijft het een ‘echt’ karakter portret. Anders dan wanneer de geportretteerde in een 17e eeuwse setting gefotografeerd wordt in kleding uit die tijd, en hij of zij meer een ‘rol’ toebedeeld krijgt in de foto.
Wanneer je toch graag voor dit laatste type portret gaat, dan zijn de details in het beeld erg belangrijk. Alles moet kloppen en bij elkaar passen, zodat het beeld ook echt het gevoel geeft dat je kijkt naar een schilderij uit die tijd. De scheidslijn tussen een artistieke foto die de sfeer van een 17e eeuws schilderij oproept en een Volendams-kostuum-foto, is immers maar klein.
Enkele basisprincipes
Hoewel ik van mening ben dat de regels binnen de fotografie er zijn om te breken en je creativiteit de ruimte te geven, zijn er wel enkele ‘basisprincipes’ die een goed uitgangspunt vormen voor een lichtopstelling met Rembrandtlicht. Je kunt natuurlijk altijd op zoek gaan naar je eigen invulling hiervan, om de foto een persoonlijke touch te geven.
De lichtrichting
Als je naar onderstaande foto kijkt van Rembrandts atelier in het Rembrandthuis in Amsterdam, dan zie je een hoger geplaatst, groot raam links van de stoel waar het model in zat. Dit raam is op het noorden gericht waardoor er nooit direct zonlicht naar binnen valt en het licht mooi zacht is. Met het doek dat aan het plafond hangt, was Rembrandt in staat om de intensiteit van het natuurlijke licht dat binnen viel te ‘regelen’. Rembrandt maakte hier vele modelstudies en experimenteerde er met verschillende schildertechnieken. Het is dus ook niet zo verwonderlijk dat bij het fotograferen met Rembrandtverlichting het licht van linksboven op het model valt.
De lichtintensiteit
Met de lichtintensiteit wordt de sterkte van het licht bedoeld. Rembrandt gebruikte in zijn werken minder sterker licht als bijvoorbeeld een schilder als Caravaggio. Gebruik dus niet te hard licht, maar ga op zoek naar een mooie balans tussen licht en schaduw. Door gebruikt te maken van bijvoorbeeld een softbox of octa als lichtvormer kun je het licht zachter maken. Als de lichtintensiteit dan nog te hoog is draai je het vermogen van de flitsers wat naar beneden, net zolang tot je tevreden bent met het resultaat.
De Rembrandtdriehoek
Doordat het licht in veel portretten van Rembrandt van linksboven komt, ontstaat er een driehoekje van licht onder het oog aan de schaduwkant van het gezicht. Eigenlijk zou je beter kunnen zeggen dat de slagschaduw van de neus over de wang van de persoon valt, zodat er een driehoekje van licht overblijft onder het rechteroog (gezien vanaf de camera). Het is niet zo dat dit driehoekje een ‘must’ is bij alle portretten met Rembrandtlicht (Rembrandt heeft ook vele portretten gemaakt zonder dit driehoekje), maar dit lichtdriehoekje geeft wel een typisch schilderachtig karakter aan de foto.
De lichtopstelling
Lichtopstelling met 1 flitser
Wanneer je deze 3 basisprincipes in gedachten houdt, kun je al met 1 studiolamp prachtige portretten maken die het schilderachtige van een Rembrandtportret in zich hebben. Door gebruik te maken van een flitser met een softbox of octa als lichtvorm, creëer je mooi zacht licht. Plaats het hoofdlicht iets hoger en links van je model en kijk goed hoe het licht op je model valt. Dit gaat beter wanneer je studio nagenoeg donker is en je gebruik maakt van het instellicht op je flitser. Richt de flitser niet vol op je model, maar zorg ervoor dat het licht zachtjes voorlangs strijkt. Op die manier wordt je model mooi zacht belicht met het afvallicht uit je softbox en niet rechtstreeks door de flitslamp. Je kunt het lichtdriehoekje als referentie gebruiken om te bepalen of je lamp goed staat t.o.v. je model. Pas wanneer je het hoofdlicht goed hebt staan, plaats je een reflectiescherm aan de schaduwkant van het gezicht, om de schaduwen subtiel op te lichten. Door het scherm dichter bij je model of verder weg te zetten, vul je de schaduwen meer of minder in.
Lichtopstelling met 2 flitsers
De lichtopstelling waarbij je gebruik maakt van 2 flitsers verschilt wezenlijk niet zoveel van de bovenstaande setup met 1 flitser. Het reflectiescherm wordt vervangen door een extra flitser die iets hoger en achter de camera geplaatst wordt. Gebruik hiervoor een relatief grote lichtvormer (bijv. een octa) voor mooi zacht licht en regel het flitsvermogen op deze 2e flitser om de schaduwen meer of minder in te vullen. Het voordeel van deze setup t.o.v. de setup met 1 flitser en reflectiescherm, is dat de schaduwen nog meer gedoseerd en subtieler ingevuld kunnen worden. Hierdoor ontstaat een nog beter uitgebalanceerde verlichting.
